Trong kinh doanh người ta quan tâm đến Doanh thu và Chi phí. Hiệu số của Doanh thu và Chi phí là Lãi gộp hay Lãi trước thuế, con số dùng để đánh thuế Lợi tức. Không phải tất cả các khoản Chi (có chứng từ hợp lệ, tất nhiên) đều được tính thành Chi phí, có những khoản chi không hợp lý buộc phải đưa vào Lãi gộp. Sổ sách kế toán là bắt buộc nhằm giúp chủ doanh nghiệp và cơ quan thuế rạch ròi được 2 khoản này một cách chính xác.
Sổ sách kế toán cũng nhằm giải trình cho đại hội cổ đông về tài chính doanh nghiệp. Cổ đông không muốn có những khoản chi ngoài nghiệp vụ kinh doanh nên cũng có yêu cầu về mặt sổ sách giống như cơ quan thuế.
Một số ngành có lãi rất cao, như là ngành ngân hàng. Doanh thu của ngành này tối thiểu là 3% cho khoản vay 1 năm. Tổng dư nợ tín dụng toàn hệ thống lên đến 3 triêu tỷ đồng đem lại doanh thu ít nhất là 90 ngàn tỷ đồng (thực tế có thể gấp 1.5 đến 2 lần con số này). Do đó, lãi trước thuế theo báo cáo của mỗi ngân hàng khoảng từ 2 ngàn đến 5 ngàn tỷ đồng.
Lãi lớn nên các cổ đông lớn có cơ hội lạm dụng những khoản chi của ngân hàng cho mục đích riêng của họ. Có thể đó là những khoản đầu tư rủi ro cao. Nếu thành công thì họ thu lãi vào túi riêng và trả vốn lại cho ngân hàng. Nếu thất bại, khoản đầu tư bị mất thì việc hạch toán sẽ không dễ dàng.
Như đã nói ở trên, bất kỳ một khoản chi nào cũng đòi hỏi phải có chứng từ hợp lệ.
Nguỵ tạo việc Triển khai một dự án nửa chừng rồi đóng cửa là một cách. Cách này đòi hỏi phải lập một dự án khả thi, tốn chi phí nghiên cứu, tốn thời gian, là một cách làm kém hiệu quả.
Mua một sản phẩm có giá trị thấp với giá cao gấp nhiều lần giá trị thực. Cách này khá hiệu quả trong thời đại mù mờ thông tin. Ngày nay, nó trở nên nguy hiểm, có nguy cơ phạm tội tham ô. (*)
Cớ bị mất trộm cũng là một cách. Nhưng bị mất trộm một lúc cả ngàn tỷ đồng thì ngay cả bộ trưởng Công an cũng không dám chứng thực.
Một cách ít ai ngờ tới là "bị lừa đảo", nghĩa là dùng tiền mặt để mua một loại "giấy tờ có giá" và mua nhằm đồ giả. (**)
Vấn đề là ở chỗ, các cổ đông cần phải biết chắc chắn rằng món đồ giả kia (***) phải đang nằm trong két sắt của ngân hàng mà họ đang là đồng chủ sở hữu. Nếu không, những người thực hiện giao dịch (giả định) liên quan đến những "giấy tờ có giá" kia là nghi phạm tham ô hàng đầu.
Chú thích:
(*) Xem vụ án Dương Chí Dũng trên báo đảng.
(**) Hình minh hoạ ở đầu bài là một loại "giấy tờ có giá".
(***) Xem vụ án Huyền Như trên báo đảng.
